Tarihsel süreçte bilimsel anlamda yapılan çalışmalar, toplumlara yön vermiş, yol gösterici olmuş ve toplumsal olarak pek çok değişikliğin yaşanmasına neden olmuştur. Bilim adamları listesinde bazı Kürt isimler, edebiyattan sanata, matematikten felsefeye kadar birçok alanda yaptığı çalışmalarla dünyaca tanınmaktadır. Kürt bilim adamları listesi için güncel bilgileri sizlerle paylaşıyoruz.
Tarihte Önemli Çalışmalar Yapmış Kürt Bilim Adamları Listesi
Tarih boyunca birçok Kürt bilim adamı, çeşitli alanlarda önemli çalışmalara imza atmış ve bilim dünyasına önemli katkılar sunmuştur. Kendi dönemlerinde tarihsel olarak bilginin yayılması ve bilimin etkin kılınması için çalışmalar yapmış Kürt bilim adamları listesini sizlerle paylaşacağız. Bilimsel alanda felsefeden matematiğe kadar günümüze gelen süreçte pek çok katkıya imza atmış bu bilim adamları, aynı zamanda dünyada pek çok otorite tarafından tanınmaktadır.
Tarihte önemli çalışmalar yapmış Kürt bilim adamları listesi şu şekildedir:
- Molla Ahmed-i Ceziri
- Seyfeddin Âmidî
- Nadir Nadirov
- Feqiyê Teyran
- Muhammed Kürd Ali
İşte Kürt bilim adamı listesindeki bu kişilerin yaptığı çalışmalar ve hayatları…
1- Molla Ahmed-i Ceziri
Kürt bilim adamlarından belki de en tanınmış olanı Molla Ahmed-i Ceziri’dir. 1570-1640 yılları arasında yaşayan isim şair, alim ve edebiyatçıdır. 1570 yılında Cizre’de doğan Molla Ahmed-i Ceziri, daha sonra Bingöl, Hasankeyf ve Diyarbakır gibi şehirlerde eğitim almıştır. Diyarbakır’da imamlık yapan Ceziri bu süreçten sonra Cizre, Hasankeyf ve Sırba’da bu göreve devam etmiştir. Hayatının son dönemine kadar Cizre’de kalmış ve ölümü de burada gerçekleşmiştir. Mezarının ise günümüzde “Kızıl Medrese’de” yer alan türbede olduğuna inanılıyor.
Tarihteki en etkili Kürt bilim adamlarından birisi olan Molla Ahmed-i Ceziri’nin en önemli eseri yazmış olduğu Divan olarak biliniyor. Bu eserin çok sayıda el yazması nüshası bulunmakla birlikte 2007 yılında Divan’ı Türkçe formatında yayınlanmıştır. Molla Ahmed-i Ceziri, Kürt edebiyatının en önemli isimlerinden birisidir.
2- Seyfeddin Âmidî
Seyfeddin Âmidî, 1156 yılında Diyarbakır’da doğmuştur. Eyyübiler döneminde yaşayan Kürt filozof, aynı zamanda İslam bilgini ve yazardır. Diyarbakır’da ilk eğitimini alan Âmidî, daha sonra Mısır, Şam ve Bağdat’a gitmiştir. Felsefe çalışmalarıyla Kürt bilim adamları listesinde farklı bir yerde konumlanan Seyfeddin Âmidî, Mısır’da bulunduğu esnada İmam Şafii’nin kabrinin yanında olan Nasıriyye Medresesi’nde müderrislik yapmıştır. Ancak felsefi görüşlerinden dolayı eleştiri alınca Hama’ya gitmiştir.
Kürt bilim adamları arasında kendine özgü felsefi düşüncelere sahip olan isim, daha sonra Şam’a giderek burada Aziziye Medresesi’nde on yıl müderrislik yapmıştır. Görevi siyasi sebeplerden kaynaklı olarak sona erdirilen Âmidî, daha sonra inzivaya çekilmiştir. 1233 yılında Şam’da vefat eden Seyfeddin Âmidî, fıkıh, kelam ve mantık konularında birçok esere imza atmıştır.
3- Nadir Nadirov
Yakın tarihte Kürt bilim adamları arasında çok konuşulan isimlerden birisi de Nadir Nadirov oldu. Nadir Nadirov, 6 Ocak 1932 tarihinde Nahçivan ÖSSC’nin Sederek rayonunda doğmuştur. 24 Ağustos 2021 tarihinde vefat eden Kazakistan asıllı Kürt bilim adamı, araştırmacılık ve mühendislik yapmıştır. Ailesi 1933 yılında Kazakistan’a zorla göç ettirilen Nadirov, burada Kürt Derneği Başkanlığı ve Kazakistan Mühendislik Akademisi’nin ilk başkan yardımcılığı görevlerini üstlenmiştir.
Neft Bilim Merkezi’nin direktörlüğünü yapan Nadir Nadirov, Sovyetler Birliği’nde Kürtlerin zorunlu göçleri üzerine araştırmalar yapmış ve bulgularını paylaşmıştır. 2010’lu yıllarda Kazakistan Cumhurbaşkanı Danışmanlığı görevini yürüten Nadirov, bilimdeki yüksek katkılarından dolayı “bilimin mareşali” unvanını almıştır. Kürt bilim adamları listesinde Nadirov, etkili isimlerden birisi olarak kabul ediliyor.
4- Feqiyê Teyran
Kürt bilim adamları listesinin bir diğer üyesi 16. ve 17. yüzyıllarda yaşamış masal ve destan yazarı, şair Feqiyê Teyran’dır. 1590 yılında Van’ın Bahçesaray ilçesinde doğan yazarın asıl adı Muhammed’dir. Hayatı boyunca ilimle ilgilenmiş Teyran, aynı zamanda medrese eğitimi almıştır. Hespê Reş (Kara At), en bilinen eserlerinden birisidir ve 1965 yılında Moskova’da Rusça-Kürtçe olarak yayınlanmıştır. Kürt bilim adamları arasında önemli bir konumda yer alan Teyran, iyi bir Arapça ve Farsça bilgisine karşılık tüm eserlerini Kürtçe yazmıştır.
Din, peygamber, ilahi sevgi, aşk, toplumsal ve tarihsel olaylar üzerine yazdığı şiirleriyle tanınan Teyran, sade ve anlaşılır diliyle halkın gündelik dilinin uyuşması sonucunda eserlerinin bilinmesini sağlamıştır. Yaşar Kemal’in Karıncanın Su İçtiği isimli romanında da adı geçen Teyran, Kürt Tasavvufi Halk Edebiyatının ilk temsilcilerinden birisi olarak kabul ediliyor. Kürt bilim adamları listesinde Teyran’ın "Şêxê Senan", "Qiseya Bersiyayî", "Ey Avê Av", "Xan Dimdim", "Bersîsê 'Abid" ve "Sîseban” gibi önemli eserleri olduğunu belirtebiliriz.
5- Muhammed Kürd Ali
Muhammed Kürd Ali, Kürt bilim adamları listesinde hayatına değineceğimiz son isim olarak yer alıyor. 1876 yılında Şam’da doğan edebiyat ve tarih bilgini, 1953 yılında vefat etmiştir. Suriye Kürt asıllı olan yazar, aslen Irak’ın Süleymaniye şehrinden Şam’a göç eden bir ailenin mensubudur.
Eğitimini Tahir el-Cezairî ve Selim el-Buharî gibi alimlerden alan bilgin, babasını 12 yaşında kaybetmiştir. Genç yaşta memuriyet hayatına atılan isim Fransızca ve Arapça çeviriler yapmıştır. 1901 yılında Mısır’a giderek İslam filozofu Muhammed Abduh ile tanışmıştır. Kürt bilim adamları arasında kendine özgü çalışmalarıyla bilinen Kürd Ali, El-Ezher Üniversitesi’nde derslere katılmış, 1909 yılında Fransa’ya giderek kütüphanelerde çalışmış, aynı zamanda Fransız filozof Émile Boutroux ile tanışmıştır.
Dünyaca Ünlü Kürt Bilim Adamları: Yüzyıllara Göre
Kürt bilim adamı listesinin en önemli isimlerini sizlerle paylaştık. Ancak Kürt asıllı bilim adamları, tarih boyunca etkin bir şekilde faaliyette bulunmuş, aynı zamanda yüzyıllara göre kendi döneminde başarılı çalışmalar yürütmüştür.
Yüzyıllara göre dünyaca ünlü Kürt bilim adamları şu şekildedir:
8. ve 9. yüzyıl
- Caban el-Kurdi
- Meymûn el-Kurdi
- Şeyh Halil-i Kurdi es-Simmanî
- Bassamê Kurdî
10. ve 11. yüzyıl
- Ali Hariri
- Maverdi
- Abdussamed Babek
- Ebu Ali Kali
- Ebu Bekir Şâşî
12. yüzyıl
- Seyfüddin Amidî
- Cakir el-Kurdi
- Ziyaeddin Hakkari
- Macid el-Kurdi
- Fahru'l-Nisa
- İbnü's-Salâh eş-Şehrezûrî
- Mubarek Mustevfi
- Ahmed Şerefeddin
13. yüzyıl
- Şemseddin Şehrezuri
- Ebu'l Fida
- Fahreddin Ahlatî
- Zahid Gilani (tartışmalı)
- Siraceddin Urmevi
- Kürt Bilim Adamları: İbn-i Hacib (tartışmalı)
- İbrahim Hilati
14. yüzyıl
- Tacuddin Kurdi
- Şeyh Tahir-i Kurdi
- Zeynüddin Irakî
15. yüzyıl
- Hasan Ertuşi
- İdris-i Bitlisi
- Mahmud-i Kurdî
- Şeref Han
16. yüzyıl
- Şemseddin Ahlati
- Ali Teremahi
- Selim Süleyman
- Molla Ahmed-i Cezirî
17. yüzyıl
- Feqiyê Teyran
- Ahmed Murşidi
- Ahmed-i Hani
- İsmail Beyazidi
- Molla Yunus Helkatini
- Kürt Bilim Adamları: İlyas el-Kürdi
- Mustafa Besaranî
- Abdurrahman Kurdi (?-1665)
18. yüzyıl
- Mustafa Basarani
- Molla Halil Siirdî
- Hana Kubadi
- Halid Bağdadî
- Haris Bitlisi
- Muradhan Beyazidi
19. yüzyıl
- Mahmud Beyazidi
- Mesture Erdelan
- Emin Feyzi Bey (?-1928)
- Abdurrahim Mevlevi
- Muhammed Arvasî
- Taha Hakkârî
- Kürt Bilim Adamları: Abdurrahman Aktepe
- Pîremêrd
- Cemil Sıdkı ez-Zahavi
- Abdulsemi Kurdi (ö-1820)
- Nalî
- Vefayi
- Molla Ebubekir Efendi
- Şeyh Muhammed Hazini (1816 - 1892)
- Mirza Riza Kelhur (1829 - 1892)
- Muhammed Emin Kurdi
- Zehavî (1834-1890)
- Abdullah Pirebab (ö.1900)
- Muhammed Karadaği (1798 - 1864)
- Nimetullah (1860-1915)
20. yüzyıl
- Cigerxwîn
- Mehrdad Izady
- Kürt Bilim Adamları: Abdurrahman Şerefkendi
- Kanate Kurdo
- Mehmed Emin Zeki
- Celadet Ali Bedirhan
- Muhammed Kürd Ali
- Baba Marduk
- Muhammed Butî
- Caucher Birkar (1978 -)
- Azad Bonni (1963 -)
Sıkça Sorulan Sorular
Kürt bilim adamları hakkında en sık sorulan soruları yanıtladık:
1- İlk Kürt filozof kimdir?
İlk Kürt filozof olarak pek çok isim sayılabilse de Seyfeddin Âmidî, felsefi düşünceleriyle halen takip edilen isimler arasında yer alıyor.
2- Kürt bilim adamlarının çalışmaları hangi alanda olmuştur?
Kürt bilim adamı listesindeki pek çok isim edebiyattan şairliğe, tarihten felsefeye, matematikten mühendisliğe kadar birçok alanda önemli çalışmalar yapmıştır.
